Перевод: с латинского на английский

с английского на латинский

arbitri N M

  • 1 arbiter

    arbĭter, tri, m. [ar = ad (v. ad init.) and bito = eo], orig., one that goes to something in order to see or hear it; hence, a spectator, beholder, hearer, an eye-witness, a witness (class. through all periods; used several times by Plaut., but only twice by Ter.; syn.: testis, speculator, conscius).
    I.
    In gen.:

    aequi et justi hic eritis omnes arbitri,

    Plaut. Am. prol. 16:

    mi quidem jam arbitri vicini sunt, meae quid fiat domi, Ita per impluvium introspectant,

    id. Mil. 2, 2, 3:

    ne arbitri dicta nostra arbitrari (i. e. speculari, v. arbitror) queant,

    id. Capt. 2, 1, 28; so id. ib. 2, 1, 34; id. Cas. 1, 1, 2; 1, 1, 55; id. Mil. 4, 4, 1; id. Merc. 5, 4, 46; id. Poen. 1, 1, 50; 3, 3, 50; id. Trin. 1, 2, 109:

    aut desine aut cedo quemvis arbitrum,

    Ter. Ad. 1, 2, 43:

    quis est decisionis arbiter?

    Cic. Fl. 36:

    ab arbitris remoto loco,

    id. Verr. 2, 5, 31:

    remotis arbitris,

    after the removal of, id. Off. 3, 31, 112:

    omnibus arbitris procul amotis,

    Sall. C. 20, 1 Corte:

    arbitros eicit,

    Liv. 1, 41:

    remotis arbitris,

    id. 2, 4:

    sine arbitro,

    id. 27, 28:

    absque arbitris,

    Vulg. Gen. 39, 11:

    loca abdita et ab arbitris libera,

    Cic. Att. 15, 16 B; Just. 21, 4:

    secretorum omnium arbiter, i. e. conscius,

    Curt. 3, 12, 9:

    procul est, ait, arbiter omnis,

    Ov. M. 2, 458 (cf. id. ib. 4, 63: conscius omnis abest).—
    II.
    Esp.
    A.
    In judic. lang., t. t., prop., he that is appointed to inquire into a cause (cf. adire hiberna, Tac. H. 1, 52, and intervenio) and settle it; hence, an umpire, arbiter, a judge, in an actio bonae fidei (i. e. who decides acc. to equity, while the judex decides acc. to laws), Sen. Ben. 3, 7 (cf. Zimmern, Rechtsgesch. 3 B, § 8; 3 B, § 42; 3 B, § 60 sq., and the jurists there cited).— So in the fragments of the Twelve Tables: JVDICI. ARBITROVE. REOVE. DIES. DIFFISVS. ESTO., ap. Paul. ex Fest. s. v. reus, p. 227 Müll.: Prae TOR. ARBITROS. TRES. DATO. ap. Fest. s. v. vindiciae, p. 376 Müll., and the ancient judicial formula:

    P. J. A. V. P. V. D., i. e. PRAETOREM JVDICEM ARBITRVMVE POSTVLO VTI DET,

    Val. Prob. p. 1539 P.:

    ibo ad arbitrum,

    Plaut. Rud. 4, 3, 101; so id. ib. 4, 3, 104:

    Vicini nostri hic ambigunt de finibus: Me cepere arbitrum,

    Ter. Heaut. 3, 1, 90 (arbiter dabatur his, qui de finibus regendis ambigerent, Don.); so,

    arbiter Nolanis de finibus a senatu datus,

    Cic. Off. 1, 10, 33.—Of the Hebrew judges:

    subjacebit damno, quantum arbitri judicaverint,

    Vulg. Exod. 21, 22.—Hence, trop.:

    Taurus immensus ipse et innumerarum gentium arbiter,

    that sets boundaries to numerous tribes, Plin. 5, 27, 27, § 97:

    arbitrum familiae herciscundae postulavit,

    Cic. Caecin. 7: arbitrum illum adegit (i. e. ad arbitrum illum egit; cf.

    adigo),

    id. Off. 3, 16, 66:

    quis in hanc rem fuit arbiter?

    id. Rosc. Com. 4, 12.—In the time of Cicero, when, acc. to the Lex Aebutia, the decisions were given in definite formulae of the praetor, the formal distinction between judex and arbiter disappeared, Cic. Mur. 12 fin.
    B.
    Transf. from the sphere of judicial proceedings, a judge, an arbitrator, umpire, in gen.: arbiter inter antiquam Academiam et Zenonem. Cic. Leg. 1, 20, 53:

    Judicet Dominus, arbiter hujus diei, inter etc.,

    Vulg. Jud. 11, 27.—So of Paris:

    arbiter formae,

    Ov. H. 16, 69: pugnae, the judge, umpire of the contest, ho brabeutês, Hor. C. 3, 20, 11:

    favor arbiter coronae,

    which adjudged the prize of victory, Mart. 7, 72, 10.—
    C.
    He that rules over, governs, or manages something, a lord, ruler, master (mostly poet. or in post-Aug. prose; syn.: rex, dominus): arbiter imperii (Augustus), Ov. Tr. 5, 2, 47:

    armorum (Mars),

    id. F. 3, 73:

    bibendi,

    Hor. C. 2, 7, 25 (cf. id. ib. 1, 4, 18: nec regna vini sortiere talis, and in Gr. basileus tou sumposiou):

    quo (sc. Noto) non arbiter Hadriae Major,

    who rules over the sea, id. ib. 1, 3, 15:

    arbiter Eurystheus irae Junonis iniquae,

    i. e. the executor, fulfiller of her wrath, Ov. H. 9, 45 al. —In prose, Tac. A. 1, 26:

    regni,

    id. ib. 13, 14, where Halm reads arbitrium:

    rerum,

    id. ib. 2, 73:

    di potentium populorum arbitri,

    id. ib. 15, 24:

    (JOVI) RERVM RECTORI FATORVMQVE ARBITRO,

    Inscr. Orell. 1269 et saep.

    Lewis & Short latin dictionary > arbiter

  • 2 aestimō (older aestumō)

       aestimō (older aestumō) āvī, ātus, āre,    to determine the value of, estimate, value, rate, appraise: argentum: quanti haec signa aestimentur?: mancipia tanto pluris, L.: tritici modios singulos ternis denariis: haec aestimate pecuniā, estimate in money: aliquid tenuissime, at the lowest figure: sestertium ad triciens litem: Catoni sestertium octo milibus lis aestimata est, damages are assessed against: ea lis L. talentis aestimata est, N.: arbitri, qui litem aestument, Cs. — In criminal law: litem aestimare, to assess a penalty: in litibus aestimandis: de pecuniis repetundis litem; also, to commute a fine: ut lis haec capitis aestimaretur, that this capital charge be commuted: lites maiestatis. — Fig., to estimate, value, rate, weigh, hold, esteem: expendunt et aestimant voluptates, they weigh and rate their pleasures: sicut ego existimo, according to my estimate, S.: Volgus ex veritate pauca aestimant, value according to truth: aliquem ex artificio comico, according to his art as a comedian: amicitias non ex re, sed ex commodo, S.: virtutem annis, according to age, H.: aliquid per se, according to its own importance, L.: aliquos pro sociis, non pro hostibus, to regard as, Cu.: quanti est aestimanda virtus? valued: magni pecuniam, attach great value to: alqd parvi, L.: alqd minoris, N.: maximi alqd: sapientiam non magno: aestimare aliquid vitā, as dear as life, Cu.: illa multo gravius, Cs.: levius tempestates, Cs.: iuste aliquem, Cu.

    Latin-English dictionary > aestimō (older aestumō)

  • 3 arbiter

        arbiter trī, m    [ad + BA-, VA-], a spectator, beholder, hearer, eye-witness, witness: cedo quemvis arbitrum, T.: ab arbitris remoto loco: arbitris procul amotis, S.: arbitros eicit, L.—Poet.: locus maris arbiter, i. e. commanding, H.—In law, he who hears and decides a cause, an umpire, judge, arbiter: Me cepere arbitrum, T.: quis in hanc rem fuit arbiter?—A judge, arbitrator, umpire: inter Academiam et Zenonem: pugnae, H.: concordiae civium, mediator, L. — A governor, lord, ruler, master: armorum (Mars), O.: bibendi, H.: Hadriae, ruler, H.: elegantiae, Ta.
    * * *
    eye-witness, on-looker; umpire, judge, arbiter; overseer, lord; executor

    Latin-English dictionary > arbiter

  • 4 arbitrium

        arbitrium ī, n    [arbiter]. In law, a judgment, decision of an arbitrator: iudicium est pecuniae certae: arbitrium incertae.—Judgment, opinion, decision: vestrum, T.: de te facere arbitria, pass judgment, H.: arbitria belli pacisque agere, L.: opinionis: usus, Quem penes arbitrium est loquendi, H.—Mastery, dominion, authority, power, will, free-will, choice, pleasure: in eius arbitrium venire: ad suum arbitrium imperare, Cs.: (Iovis) nutu et arbitrio regi: rerum Romanarum, Ta.: ad arbitrium tuum testīs dabo, all the witnesses you require: quid suo fecerit arbitrio, L.: popularis aurae, dictation, H.: id arbitrium negavit sui esse consilii, for his consideration, N.: optandi Muneris, O. — An appraisement, apportionment: eius arbitrio sexagena talenta quotannis sunt conlata, N.: salis vendendi, i. e. monopoly, L.: arbitria funeris, expenses (fixed by an arbiter).
    * * *
    arbitration; choice, judgment, decision; sentence; will, mastery, authority

    Latin-English dictionary > arbitrium

  • 5 cōnstituō

        cōnstituō uī, ūtus, ere    [com-+statuo], to put, place, set, station: eo (Helvetios), fix their abode, Cs.: impedimenta, put away, L.: hominem ante pedes: vobis taurum ante aras, V.—To place, station, post, array, form, draw up: legionem passibus CC ab eo tumulo, Cs.: cohortes in fronte, S.: aperto litore navīs, Cs.: legiones contra hostem, Cs.: exercitum contra vos: exadversum Athenas apud Salamina classem, N.—To halt, cause to halt, stop: agmen paulisper, S.: novitate rei signa, L. —To form, constitute: legiones, Cs.: legio constituta ex veteranis. — To erect, set up, build, construct, fix, found: turrīs duas, Cs.: oppidum, Cs.: vineas ac testudines, N.: locis certis horrea, Cs.: moenia in terrā, O.: domicilium sibi Magnesiae, N.—Fig., to put, set, place: vobis ante oculos senectutem. — To prepare, make, establish, effect, constitute: amicitiam: accusationem: victoriam: ius nobis, civitati legem: iudicium de pecuniis repetundis: iudicium capitis in se.—To designate, select, assign, appoint: accusatorem: testīs: locus ab iudicibus Fausto non est constitutus, i. e. a trial: alqm apud eos regem, Cs.: legibus agrariis curatores: patronum causae: constitutus imperator belli gerundi.—To establish, set in order, organize, manage, administer, regulate, arrange, dispose: legiones, Cs.: civitates: maiestatis constituendae gratiā, S.: mores civitatis. L.: his constitutis rebus, after making these arrangements, Cs.: regnum ei, N. — To fix, appoint, determine, define, decide, decree: ad constitutam non venire diem, L.: tempus constitutumst, T.: finīs imperi singulis, S.: pretium frumento: conloquio diem, Cs.: tempus ei rei, Cs.: in hunc (diem) constitutae nuptiae, T.: tempus in posterum diem, L.: grandiorem aetatem ad consulatum: bona possessa non esse constitui: constituendi sunt qui sint in amicitiā fines.—To appoint, fix by agreement, settle, agree upon, concert: vadimonia constituta: tempore ac loco constituto, S.: die constitutā, on the day appointed, Cs.: venturum ad me domum, T.: (diem) cum legatis, Cs.: pactam et constitutam esse cum Manlio diem: cum quodam hospite Me esse, etc., T.: cum hominibus quo die praesto essent: amicae, make an appointment, Iu.: sic constituunt, such is their custom, Ta.: introire, S.: in diem tertium constituunt, S.: quid agi placeat inter se, Cs.—To determine, take a resolution, resolve: ut ante constituerat, Cs.: his constitutis rebus, having formed this resolution, Cs.: bellum cum Germanis gerere, Cs.: desciscere a rege, N.: Quaerere, V.: constitutum esse Pompeio me mittere: quid vectigalis Britannia penderet, Cs.: ut Aquini manerem: ut arbitri darentur, Cs.: optimum esse reverti, Cs.—To decide, arbitrate, judge, decree: de controversiis, Cs.: de hoc solus, N.: sententiis dictis, constituunt ut, etc., Cs.
    * * *
    constituere, constitui, constitutus V
    set up/in position, erect; place/dispose/locate; (call a) halt; plant (trees); decide/resolve; decree/ordain; appoint, post/station (troops); settle (colony); establish/create/institute; draw up, arrange/set in order; make up, form; fix

    Latin-English dictionary > cōnstituō

  • 6 līs

        līs lītis (old form stlīs, stlītis), f    a strife, dispute, quarrel, altercation: Lites inter eos maxumae, T.: aetatem in litibus conterunt: adhuc sub iudice lis est, H.: inter vos componere lites, V.: de terrae nomine, O.: exemplum litem quod lite resolvit, solves a difficulty by raising another, H.— In law, a suit, action, process, litigation, controversy: Litīs sequi, T.: in inferendis litibus: litem contestari: orare: secare, H.: arbitri, qui litem aestument, assess damages, Cs.: aestimatio litium: in litibus aestimandis, suits for damages: lis capitis, a capital charge: litem tuam facere, i. e. plead for yourself.—The subject of an action, matter in dispute: quanta summa litium fuisset: lites severe aestimatae: quo minus secundum eas tabulas lis detur, non recusamus: in suam rem litem vertere, L.: interceptor aliaenae litis, L.
    * * *
    lawsuit; quarrel

    Latin-English dictionary > līs

  • 7 arbitrium

    arbī̆trĭum (in good MSS. and inscrr. sometimes arbī̆tērĭum), ii, n. [from arbiter, as adulterium from adulter].
    I.
    In gen., a coming near, a being present, presence; hence meton. for persons present (only in post-Aug. poets): locus ab omni liber arbitrio. Sen. Hippol. 602, and id. Herc. Oet. 485: divina rerum cura sine arbitrio est, Auct. Aetnae, 195.—
    II.
    Esp.
    A.
    1.. The judgment, decision of an arbitrator (cf. arbiter, II.: arbitrium dicitur sententia, quae ab arbitro statuitur, Paul. ex Fest. p. 13 Müll.):

    aliud est judicium, aliud arbitrium. Judicium est pecuniae certae: arbitrium incertae,

    Cic. Rosc. Com. 4:

    Q. Scaevola summam vim dicebat esse in omnibus iis arbitriis, in quibus adderetur ex fide bonā,

    id. Off. 3, 17, 70; so,

    arbitrium rei uxoriae,

    id. ib. 3, 15; id. Top. 17, 66; cf. Dig. 24, 3, 66 fin.; 46, 3, 82 fin.; Cic. Rosc. Com. 9:

    arbitrium pro socio condemnari solerent,

    id. Quinct. 4, 13 B. and K. (here some consider arbitrium as a gloss, others read arbitrio, ad arbitrium, ad arbitrum, and the like; v. Orell. ad h. l.).—
    2.
    Transf. from the sphere of judic. proceedings, judgment, opinion, decision:

    arbitrium vestrum, vestra existimatio Valebit,

    Ter. Heaut. prol. 25:

    cum de te splendida Minos Fecerit arbitria,

    Hor. C. 4, 7, 21:

    de aliquo arbitria agere,

    Liv. 24, 45:

    arbitria belli pacisque agere,

    id. 44, 15; cf. Tac. A. 12, 60:

    agere arbitria victoriae,

    Curt. 6, 1 fin.; cf. Gron. Observ. 4, c. 11, p. 427, and Liv. 31, 11; 32, 37.— Trop.:

    res ab opinionis arbitrio sejunctae,

    matters, in which nothing is decided according to mere opinion, Cic. de Or. 1, 23, 108:

    si volet usus, Quem penes arbitrium est et jus et norma loquendi,

    Hor. A. P. 72; Sen. Clem. 2, 7:

    arbitrio consilioque uti auris,

    to determine by the ear, Gell. 13, 20, 3.—
    B.
    Mastery, dominion, authority, power, will, free-will:

    dedunt se In ditionem atque in arbitrium cuncti Thebano poplo,

    Plaut. Am. 1, 1, 103 (Fleck., arbitratum): esse in pectore nostro quiddam, Cujus ad arbitrium quoque copia materiaiï Cogitur interdum flecti per membra, per artus, and at whose bidding the accumulated materials must yield obedience in every joint and limb, * Lucr. 2, 281:

    cujus (Jovis) nutu et arbitrio caelum, terra mariaque reguntur,

    Cic. Rosc. Am. 45, 131:

    ad alicujus arbitrium et nutum totum se fingere et adcommodare,

    id. Or. 8, 24; id. Verr. 1, 10, 30; 2, 5, 63 fin.; so Vulg. Lev. 13, 3; 13, 44:

    aliquid facere arbitrio suo,

    Cic. Phil. 6, 2:

    Mentes ad suum arbitrium movere,

    id. de Or. 2, 16, 70; so id. Par. 5, 1 fin.:

    quam (pecuniam) sponte et arbitrio cordis sui inferunt,

    Vulg. 4 Reg. 12, 4:

    vixit ad aliorum arbitrium, non ad suum,

    Cic. Mur. 9; so Hor. C. 3, 6, 40; 3, 2, 20; Tac. H. 1, 46; Suet. Caes. 9; 20; id. Aug. 28; id. Tit. 8; id. Galb. 14:

    in arbitrium vestrum diem constituistis ei,

    Vulg. Judith, 8, 13:

    orationem tibi misi: ejus custodiendae et proferendae arbitrium tuum,

    Cic. Att. 15, 13:

    munificentiam eorum in se ipsorum arbitrii debere esse,

    Liv. 37, 52:

    in arbitrio viri erit, ut faciat sive non faciat,

    Vulg. Num. 30, 14:

    tamquam congruere operationem eam serpentium humani sit arbitrī,

    Plin. 29, 3, 12, § 53; Suet. Tib. 18; id. Claud. 2: mox rei Romanae arbitrium (i. e. imperium, dominion, power) tribus ferme et viginti (annis) obtinuit, Tac. A. 6, 51; so,

    arbitrium orbis terrarum,

    Suet. Caes. 7; Nep. Con. 4, 1:

    huic deus optandi gratum, sed inutile fecit Muneris arbitrium,

    Ov. M. 11, 101:

    liberum mortis arbitrium,

    Suet. Dom. 8; 11; cf. Tac. A. 15, 60.—
    C.
    Arbitria funeris, the expenses of a funeral (fixed by an arbiter), Cic. Dom. 37; id. Pis. 9 fin.; id. Red. in Sen. 7; cf. Dig. 11, 7, 12, § 6.

    Lewis & Short latin dictionary > arbitrium

  • 8 finis

    fīnis, is (abl. regularly fine;

    fini,

    Lucr. 1, 978;

    also fine,

    ib. 976;

    and adverb. fini, ea fini, qua fini,

    Cato, R. R. 21, 3; 28, 2; 154; Gell. 1, 3, 30; 7, 3, 29; Dig. 16, 2, 19), m. (f. mostly ante- and post-class. and poet., and only in sing., Att., Caecil., Varr., Sisenn. ap. Non. 205, 6 sq.; Lucr. 1, 107; 551; 555; 561 sq.; cf. Lachm. p. 43; Verg. A. 2, 554; 5, 328; 384; 12, 793 al.;

    rarely in class. prose,

    Cic. Leg. 2, 22, 55; id. Fam. 12, 1, 1; id. Att. 9, 10, 4; Liv. 4, 2, 4 Weissenb. ad loc.; 9, 26, 9; 22, 57, 5; Plin. 30, 10, 24, § 82; 33, 1, 1, § 3; 33, 6, 31, § 98 al.; plur. f. only Varr. L. L. 5, 1, 13; v. Neue, Formenl. 1, 703) [for fidnis, root bhid-, fid-, v. findo; for the suffix, cf.: pa-nis, ig-nis, etc.], a boundary, limit, border, = terminus, horos.
    I.
    Lit.:

    accessit propius et jam ingrediens intra finem ejus loci, quem oleae terminabant, etc.,

    Cic. Caecin. 8, 22:

    fere ad extremum finem provinciae Galliae,

    Liv. 40, 16, 5; cf. id. 33, 37, 6:

    Philaenōn arae, quem locum Aegyptum vorsus finem imperii habuere Carthaginienses,

    Sall. J. 19, 3:

    quem ad finem porrecta ac loca aperta pertinebant, cedentes (hostes) insequi,

    as far as, Caes. B. G. 2, 19, 5:

    quibus venientibus ad finem legatio Veientium obviam fuit,

    Liv. 4, 58, 1; cf.:

    nulla legatio ad finem praesto fuerat,

    id. 38, 15, 10; 10, 35, 1:

    haud procul Argivorum fine positis castris,

    id. 28, 5, 5; cf. id. 35, 27, 9 Drak.—In plur.:

    vicini nostri hic ambigunt de finibus,

    Ter. Heaut. 3, 1, 93:

    nec Mamilia lege singuli, sed ex his tres arbitri fines regemus,

    Cic. Leg. 1, 21, 55 (v. rego, I. B.):

    in finibus Lycaoniae, mihi litterae redditae sunt,

    id. Fam. 15, 1, 2: Q. Fabius Labeo arbiter Nolanis et Neapolitanis de finibus a senatu datus... fines [p. 752] terminare, id. Off. 1, 10, 33; cf.:

    SEX. ATILIVS INTER ATESTINOS ET VEICETINOS FINIS TERMINOSQVE STATVI IVSIT,

    Inscr. Orell. 3110:

    fines proferre, propagare,

    Cic. Rep. 3, 12; id. Mur. 9, 22:

    inter eos fines, quos feci,

    Liv. 1, 18, 9:

    atque hominum finem Gades Calpenque secutus,

    Sil. 1, 141.—
    B.
    Transf.
    1.
    In plur., borders, and hence territory, land, country enclosed within boundaries:

    propere de finibus suis exercitus deducerent,

    Plaut. Am. 1, 1, 60:

    per agrum Sequanorum iter in Santonum fines facere, qui non longe a Tolosatium finibus absunt,

    Caes. B. G. 1, 10, 1; cf.:

    si suas copias Aedui in fines Bellovacorum introduxerint,

    id. ib. 2, 5, 3:

    civitatum fines incolere,

    Cic. Q. Fr. 1, 1, 8:

    ego his finibus ejectus sum, quos, etc.,

    Sall. J. 14, 8:

    neque flumen neque mons erat, qui fines eorum discerneret,

    id. ib. 79, 3:

    Multum interest, alienos populare fines an tuos uri exscindive videas,

    Liv. 28, 44, 2:

    veteres nullum animal sacrum in finibus suis esse patiebantur, sed abigebant ad fines deorum, quibus sacrum esset,

    where these gods were worshipped, Macr. S. 3, 7, 6.—
    2.
    Fine or fini alicujus rei, up to, as far as, a certain point (very rare):

    matresfamiliae de muro pectoris fine prominentes passis manibus obtestabantur Romanos, ut, etc.,

    Caes. B. G. 7, 47, 5 Oud. N. cr. (al. pectore nudo); so,

    fine inguinum ingrediuntur mare,

    Sall. H. Fragm. 3, 38 Gerl. (in Arus. Mess. p. 231 ed. Lind.):

    fine genūs vestem ritu succincta Dianae,

    Ov. M. 10, 536:

    per mare umbilici fine ingressi, Auct. B. Afr. 85, 1: amphoras nolito implere nimium ansarum infimarum fini,

    Cato, R. R. 113, 2: Asiam orientis fine a Macedonibus perdomitam, Justin. 30, 4.
    II.
    Trop., a limit, bound:

    Crassus mihi visus est oratoris facultatem non illius artis terminis, sed ingenii sui finibus, immensis paene, describere,

    Cic. de Or. 1, 49, 214; cf.:

    certos mihi fines terminosque constituam, extra quos egredi non possim,

    id. Quint. 10, 35:

    finem et modum transire,

    to go beyond all bounds and measure, id. Off. 1, 29, 102; cf.:

    transcendere fines Juris,

    Lucr. 3, 60:

    modum aliquem et finem orationi facere,

    Cic. Verr. 2, 2, 48, § 118:

    est modus in rebus, sunt certi denique fines, Quos ultraque citraque nequit consistere rectum,

    Hor. S. 1, 1, 106:

    intra Naturae fines vivere,

    id. ib. 50:

    (dixit) mulierem quinque pueros enixam... eumque esse finem multijugae hominum partionis,

    Gell. 10, 2, 1:

    consulta, quibus sedecim stipendiorum finem expresserant,

    term, limit, Tac. A. 1, 78:

    his finibus luxuriam coercere,

    Gell. 2, 24, 15.—Hence, the starting-point in a race:

    Inde, ubi clara dedit sonitum tuba, finibus omnes Prosiluere suis (of vessels),

    Verg. A. 5, 139.—
    B.
    Transf., like telos.
    1.
    An end:

    in hoc (aequo judicio) uno denique falsae infamiae finis aliquis atque exitus reperiatur,

    Cic. Clu. 3, 7:

    dicendi finem facere,

    id. Sest. 65, 136; cf.:

    si placet, in hunc diem hactenus... finem disputandi facere,

    id. Rep. 2, 44 fin.:

    scribendi,

    id. de Or. 2, 55, 224:

    maledictis,

    Ter. Heaut. prol. 34:

    injuriis,

    Caes. B. G. 1, 33, 1:

    vitae finem afferre alicui,

    Cic. Phil. 6, 1, 2; cf.:

    quando finem habet motus, vivendi finem habeat necesse est,

    id. Rep. 6, 25:

    finem judiciariae controversiae constituere,

    id. Verr. 2, 1, 2, § 5:

    oratio lecta ad eum finem, quem, etc.,

    as far as, id. de Or. 1, 34, 154:

    ludus repertus, et longorum operum finis,

    Hor. A. P. 406:

    imperium sine fine,

    everlasting, Verg. A. 1, 279:

    pigetque actorum sine fine mihi,

    Ov. M. 2, 387:

    poscens sine fine oscula,

    id. ib. 4, 334 al.—Adverb.: ad eum finem, until that:

    amor bestiarum in educandis custodiendisque iis, quae procreaverunt, usque ad eum finem, dum possint se ipsa defendere,

    Cic. N. D. 2, 51, 129:

    mansit in condicione usque ad eum finem, dum judices rejecti sunt,

    id. Verr. 1, 6, 16: quem ad finem, till when? how long? quamdiu furor iste tuus eludet? quem ad finem sese effrenata jactabit audacia? id. Cat. 1, 1, 1:

    piratam vivum tenuisti: quem ad finem? dum cum imperio fuisti,

    id. Verr. 2, 5, 29, § 75; id. Mur. 5, 11; id. Fam. 9, 26, 1; cf.: Lu. Sequere... In. Sequor:

    sed finem fore quem dicam nescio (i. e. sequendi),

    Plaut. Trin. prol. 2.—
    b.
    In partic.
    (α).
    The end of life, latter end, death (not till after the Aug. per.):

    comperit invidiam supremo fine domari,

    i. e. after death, Hor. Ep. 2, 11, 12: tu ne quaesieris, quem mihi, quem tibi Finem di dederint, id. C. 1, 11, 2:

    nec quicquam jam de fine, si fata poscerent, recusans,

    Vell. 2, 123, 2; Sen. Ep. 30, 3; Val. Max. 3, 3, 4 ext.:

    septem a Neronis fine menses sunt,

    Tac. H. 1, 37:

    Augusti,

    id. A. 1, 4; 1, 16; 2, 39:

    voluntarius,

    id. ib. 4, 19; 15, 63 et saep.—
    (β).
    The end, extremity of an ascending series, i. e. the highest point, greatest degree, summit: sentis credo, me jam diu, quod telos Graeci dicunt, id dicere tum extremum, tum ultimum, tum summum:

    licebit etiam finem pro extremo aut ultimo dicere,

    Cic. Fin. 3, 7, 26; cf. id. ib. 1, 4, 11; and:

    ad finem bonorum, quo referuntur et cujus causa sunt facienda omnia,

    the chief good, id. Leg. 1, 20, 52:

    fines bonorum et malorum,

    id. Fin. 1, 17, 55; hence the title of Cicero's treatise De Finibus, analog. to the Gr. peri telôn; cf. id. Att. 13, 21, 4, with ib. 19, 4:

    honorum populi finis est consulatus,

    id. Planc. 25, 60:

    quemque sperandi sibi, eundem bene dicendi finem proponerent,

    id. Tusc. 2, 1, 3:

    duodecim tabulae, finis aequi juris,

    Tac. A. 3, 27. —
    (γ).
    An end, purpose, aim, object (but an end subjectively regarded, as an intention, or design, is propositum, consilium, mens, etc.):

    omnes artes habere finem aliquem propositum, ad quem tendunt,

    Quint. 2, 17, 22:

    laudis et gloriae,

    id. 8, 3, 11:

    domus finis est usus,

    Cic. Off. 1, 39, 138:

    officium ejus facultatis videtur esse, dicere apposite ad persuasionem: finis, persuadere dictione,

    id. Inv. 1, 5, 6; cf. id. ib. 2, 51, 156; id. Part. Or. 4, 11; id. de Or. 1, 42, 188; 2, 34, 145; Quint. 2, 15, 6:

    quem finem vel quid summum et ultimum habeat rhetorice,

    id. ib. 38:

    volgaris liberalitas referenda est ad illum Ennii finem, Nihilo minus ipsi lucet, etc.,

    Cic. Off. 1, 16, 52:

    ad finem vitae,

    Quint. 2, 17, 41:

    medicinae,

    id. ib. 25; 2, 21, 3.—
    (δ).
    An intention, design, end in view (very rare; cf. g supra):

    quod ad eum finem memoravimus, ut, etc.,

    Tac. A. 14, 64.—
    2.
    In rhet. lang., i. q. finitio and definitio, qs. an explanatory limiting, a definition, explanation (perh. not in Cic., but repeatedly in Quint.):

    dicuntur argumenta ex finitione seu fine,

    Quint. 5, 10, 54:

    est frequentissimus finis, rhetoricen esse vim persuadendi,

    id. 2, 15, 3; id. ib. 11 sq.; 4, 4, 3 Spald. N. cr.
    3.
    In the later jurid. Lat., a measure, amount:

    placuit, ut fructus hypothecarum usuris compensaret, fini legitimae usurae,

    Dig. 20, 1, 1:

    finem pretii, deminuere vel excedere,

    ib. 21, 2, 66:

    ad finem peculii legata praestare,

    ib. 49, 17, 17.

    Lewis & Short latin dictionary > finis

  • 9 pareo

    pārĕo ( parrĕo), ŭi, pārĭtum, 2, v. n. [ intr. form of paro, to make ready; părio, to bring forth; hence, to be ready, at hand], to come forth, appear, be visible, show one's self; to be present or at hand.
    I.
    Lit. (rare;

    not in Cic. or Cæs.): immolanti jocinera replicata paruerunt,

    Suet. Aug. 95:

    quoties paruit Hermogenes,

    Mart. 12, 29, 18:

    haec (fenestra) videt Inarimen, illi Prochyta aspera paret,

    Stat. S. 2, 2, 76:

    quae si parent simul,

    Quint. 1, 12, 4:

    caeli cui sidera parent,

    are open, intelligible, Verg. A. 10, 176; cf. Suet. Calig. 8.—So freq. in eccl. Lat.:

    parebit signum filii hominis in caelo,

    Vulg. Matt. 24, 30.— Impers.:

    paret = videtur: si paret eum dare oportere,

    Gai. Inst. 3, 91; 4, 4; 34 al.—
    II.
    In partic.
    A.
    To appear (as a servant) at a person's commands, to attend, wait upon (very rare, for the usual apparere):

    magistratibus in provincias euntibus parere et praeministrare servorum vice,

    Gell. 10, 3, 19:

    ad memoriam,

    Spart. Pesc. 7.—
    2.
    Transf.
    a.
    To obey, be obedient to; to submit to, comply with (the class. signif. of the word;

    syn.: oboedio, obsequor, obtempero): parere, obedire,

    Fest. p. 221 Müll.: animadverte ac dicto pare, Enn. ap. Cic. Rab. Post. 11, 29 (Trag. v. 299 Vahl.):

    hic parebit et oboediet praecepto illi veteri,

    Cic. Tusc. 5, 12, 36:

    oboedire et parere alicujus voluntati,

    id. N. D. 1, 8, 19:

    non ut pareret et dicto audiens esset huic ordini, etc.,

    id. Phil. 7, 1, 2:

    (noster populus) in bello sic paret, ut regi,

    id. Rep. 1, 40, 163:

    legibus,

    id. Off. 2, 11, 40:

    religionibus,

    id. N. D. 2, 3, 8:

    imperio,

    Caes. B. G. 5, 2:

    populo patiente atque parente,

    Cic. Rep. 2, 36, 61:

    alicujus imperiis,

    Juv. 14, 331.— Impers. pass.:

    dicto paretur,

    Liv. 9, 32:

    remissius imperanti melius paretur,

    Sen. Clem. 1, 24, 1:

    ut arbitri sententiae pareatur,

    Dig. 4, 8, 23:

    si paritum fuerit condicioni,

    ib. 40, 4, 12.— Poet., with respective acc.:

    non adeo parebimus omnia matri,

    Stat. Ach. 1, 660. —Of inanim. and abstr. subjects:

    lucra petituras freta per parentia ventis Ducunt instabiles sidera certa rates,

    Tib. 1, 9, 9; cf. Ov. M. 8, 472; Quint. 11, 3, 65.—
    b.
    To be subject to, dependent on; to be subservient to:

    nulla fuit civitas, quin Caesari pareret,

    Caes. B. C. 3, 81:

    oppidum, quod regi paret,

    Plin. 6, 28, 32, § 145:

    negat se ei parere posse qui se feminam malit esse, quam virum,

    Just. 1, 3, 3:

    quae homines arant, navigant, aedificant, virtuti omnia parent,

    Sall. C. 2, 7; Hor. S. 2, 3, 96.—
    c.
    To submit to, comply with, indulge, gratify, yield to:

    necessitati,

    Cic. Or. 60, 202:

    et tempori et voluntati,

    id. Vatin. 1, 2:

    cupiditatibus,

    id. Fin. 1, 16, 53:

    dolori et iracundiae,

    id. Att. 2, 21, 4:

    extremo furori,

    Val. Fl. 7, 154.—
    d.
    To yield to one's promises or representations, to fulfil, accomplish them; to satisfy, give, pay:

    promissis,

    Ov. F. 5, 504:

    pensionibus,

    Dig. 19, 2, 54: usuris, Cod. 4, 26, 8.— —
    B.
    Impers.: paret, it is clear, evident, manifest (class.):

    quid porro quaerendum est? factumne sit? at constat. A quo? at paret,

    Cic. Mil. 6, 15.—Esp. in the formula si paret, if it appear, if it be proved, Cic. Rosc. Com. 4, 11; id. Verr 2, 2, 12, § 31; cf.:

    si paret adversum edictum fecisse,

    id. ib. 2, 3, 28, § 69; 2, 3, 22, § 55; Fest. p. 233 Müll.:

    paritum est,

    Dig. 31, 1, 67; ib. 6, 1, 5; Petr. 137; cf. II. 2. a. supra.—Hence, pārens, entis, P. a., obedient:

    parentiores exercitus,

    Cic. Off. 1, 22, 76 (al. paratiores).—
    II.
    Subst.: pārens, entis, comm., a subject:

    parentes abunde habemus,

    Sall. J. 102, 7:

    vi quidem regere patriam aut parentes quamquam possis, etc.,

    id. ib. 3, 2:

    ex voluntate parentium occupare principatum,

    Vell. 2, 108; and so Tac. A. 1, 59, acc. to Bötticher (but parentes, in this passage, signifies parents; cf. Kritz on Sall. C. 6, 5).

    Lewis & Short latin dictionary > pareo

  • 10 parreo

    pārĕo ( parrĕo), ŭi, pārĭtum, 2, v. n. [ intr. form of paro, to make ready; părio, to bring forth; hence, to be ready, at hand], to come forth, appear, be visible, show one's self; to be present or at hand.
    I.
    Lit. (rare;

    not in Cic. or Cæs.): immolanti jocinera replicata paruerunt,

    Suet. Aug. 95:

    quoties paruit Hermogenes,

    Mart. 12, 29, 18:

    haec (fenestra) videt Inarimen, illi Prochyta aspera paret,

    Stat. S. 2, 2, 76:

    quae si parent simul,

    Quint. 1, 12, 4:

    caeli cui sidera parent,

    are open, intelligible, Verg. A. 10, 176; cf. Suet. Calig. 8.—So freq. in eccl. Lat.:

    parebit signum filii hominis in caelo,

    Vulg. Matt. 24, 30.— Impers.:

    paret = videtur: si paret eum dare oportere,

    Gai. Inst. 3, 91; 4, 4; 34 al.—
    II.
    In partic.
    A.
    To appear (as a servant) at a person's commands, to attend, wait upon (very rare, for the usual apparere):

    magistratibus in provincias euntibus parere et praeministrare servorum vice,

    Gell. 10, 3, 19:

    ad memoriam,

    Spart. Pesc. 7.—
    2.
    Transf.
    a.
    To obey, be obedient to; to submit to, comply with (the class. signif. of the word;

    syn.: oboedio, obsequor, obtempero): parere, obedire,

    Fest. p. 221 Müll.: animadverte ac dicto pare, Enn. ap. Cic. Rab. Post. 11, 29 (Trag. v. 299 Vahl.):

    hic parebit et oboediet praecepto illi veteri,

    Cic. Tusc. 5, 12, 36:

    oboedire et parere alicujus voluntati,

    id. N. D. 1, 8, 19:

    non ut pareret et dicto audiens esset huic ordini, etc.,

    id. Phil. 7, 1, 2:

    (noster populus) in bello sic paret, ut regi,

    id. Rep. 1, 40, 163:

    legibus,

    id. Off. 2, 11, 40:

    religionibus,

    id. N. D. 2, 3, 8:

    imperio,

    Caes. B. G. 5, 2:

    populo patiente atque parente,

    Cic. Rep. 2, 36, 61:

    alicujus imperiis,

    Juv. 14, 331.— Impers. pass.:

    dicto paretur,

    Liv. 9, 32:

    remissius imperanti melius paretur,

    Sen. Clem. 1, 24, 1:

    ut arbitri sententiae pareatur,

    Dig. 4, 8, 23:

    si paritum fuerit condicioni,

    ib. 40, 4, 12.— Poet., with respective acc.:

    non adeo parebimus omnia matri,

    Stat. Ach. 1, 660. —Of inanim. and abstr. subjects:

    lucra petituras freta per parentia ventis Ducunt instabiles sidera certa rates,

    Tib. 1, 9, 9; cf. Ov. M. 8, 472; Quint. 11, 3, 65.—
    b.
    To be subject to, dependent on; to be subservient to:

    nulla fuit civitas, quin Caesari pareret,

    Caes. B. C. 3, 81:

    oppidum, quod regi paret,

    Plin. 6, 28, 32, § 145:

    negat se ei parere posse qui se feminam malit esse, quam virum,

    Just. 1, 3, 3:

    quae homines arant, navigant, aedificant, virtuti omnia parent,

    Sall. C. 2, 7; Hor. S. 2, 3, 96.—
    c.
    To submit to, comply with, indulge, gratify, yield to:

    necessitati,

    Cic. Or. 60, 202:

    et tempori et voluntati,

    id. Vatin. 1, 2:

    cupiditatibus,

    id. Fin. 1, 16, 53:

    dolori et iracundiae,

    id. Att. 2, 21, 4:

    extremo furori,

    Val. Fl. 7, 154.—
    d.
    To yield to one's promises or representations, to fulfil, accomplish them; to satisfy, give, pay:

    promissis,

    Ov. F. 5, 504:

    pensionibus,

    Dig. 19, 2, 54: usuris, Cod. 4, 26, 8.— —
    B.
    Impers.: paret, it is clear, evident, manifest (class.):

    quid porro quaerendum est? factumne sit? at constat. A quo? at paret,

    Cic. Mil. 6, 15.—Esp. in the formula si paret, if it appear, if it be proved, Cic. Rosc. Com. 4, 11; id. Verr 2, 2, 12, § 31; cf.:

    si paret adversum edictum fecisse,

    id. ib. 2, 3, 28, § 69; 2, 3, 22, § 55; Fest. p. 233 Müll.:

    paritum est,

    Dig. 31, 1, 67; ib. 6, 1, 5; Petr. 137; cf. II. 2. a. supra.—Hence, pārens, entis, P. a., obedient:

    parentiores exercitus,

    Cic. Off. 1, 22, 76 (al. paratiores).—
    II.
    Subst.: pārens, entis, comm., a subject:

    parentes abunde habemus,

    Sall. J. 102, 7:

    vi quidem regere patriam aut parentes quamquam possis, etc.,

    id. ib. 3, 2:

    ex voluntate parentium occupare principatum,

    Vell. 2, 108; and so Tac. A. 1, 59, acc. to Bötticher (but parentes, in this passage, signifies parents; cf. Kritz on Sall. C. 6, 5).

    Lewis & Short latin dictionary > parreo

  • 11 praetereo

    praetĕr-ĕo, īvi, and more freq. ĭi, ĭtum, īre ( fut. praeteriet, Vulg. Sap. 1, 8; id. Ecclus. 39, 37; Juvenc. 4, 159), v. n. and a.
    I.
    Neutr.
    A.
    To go by or past, to pass by:

    si nemo hac praeteriit,

    Plaut. Cist. 4, 2, 15:

    ut arbitri sint, qui praetereant per vias,

    id. Merc. 5, 4, 46:

    praeteriens modo,

    in passing by, Ter. And. 1, 5, 18:

    quasi praeteriens satisfaciam universis,

    Cic. Div. in Caecil. 15, 50; cf. id. Brut. 54, 200:

    te praetereunte,

    Juv. 3, 275.—Of impers. and abstract subjects: nec, quae praeteriit, iterum revocabitur unda nec quae praeteriit hora;

    redire potest,

    Ov. A. A. 3, 63:

    nocte hac, quae praeteriit, proxima,

    Plaut. Merc. 2, 1, 3.—So of time:

    biennium praeteriit cum ille cubitum nullum processerit,

    Cic. Att. 13, 12, 3:

    tertius jam praeteriit annus, cum interim, etc.,

    Sen. Cons. ad Marc. 1, 7.—
    B.
    To be lost, disregarded, perish, pass away, pass without attention or fulfilment (late Lat.):

    aut unus apex non praeteribit de lege,

    Vulg. Matt. 5, 8:

    figura hujus mundi,

    id. 1 Cor. 7, 31; id. Eccl. 1, 4; 7, 1.—
    II.
    Act., to go by or past, to pass by, overtake, pass a person or thing.
    A.
    Lit.:

    praeterire pistrinum,

    Plaut. Capt. 4, 2, 27:

    jam hunc non ausim praeterire,

    id. As. 3, 4, 15:

    hortos,

    Cic. Fin. 5, 1, 3:

    jam hos cursu, jam praeterit illos,

    Verg. A. 4, 157:

    Maura Pudicitiae cum praeterit aram,

    Juv. 6, 308.— Pass.:

    praeterita est virgo,

    Ov. M. 10, 680.—Of inanim. subjects:

    ripas Flumina praetereunt,

    flow past their banks, Hor. C. 4, 7, 3.—
    B.
    Trop.
    1.
    To pass by an evil, to escape a danger:

    nescis, quid mali Praeterieris,

    Ter. Hec. 3, 4, 4.—
    2.
    With neutr. adj., or a clause as subject, to escape one, i. e. to escape one's knowledge, be unknown to one:

    non me praeterit... me longius prolapsum esse,

    Cic. Caecin. 35, 101:

    sed te non praeterit, quam sit difficile,

    id. Fam. 1, 8, 2: nec dubitamus multa esse, quae et nos praeterierint, Plin. H. N. praef. § 18.—
    3.
    To pass by or over, i. e.
    a.
    To pass over, leave out, omit, not mention:

    quae nunc ego omnia praetereo ac relinquo,

    Cic. Verr. 2, 3, 44, § 106:

    ut hoc praeteream, quod, etc.,

    id. ib. 2, 3, 77, §

    178: omitto jurisdictionem contra leges, caedes relinquo, libidines praetereo,

    id. Prov. Cons. 3, 6:

    et quod paene praeterii, Bruti tui causā feci omnia,

    what I had nearly failed to mention, id. Att. 6, 3, 5:

    aliquid silentio,

    id. Brut. 22, 88:

    praeteream, referamne tuum... Dedecus?

    Ov. F. 6, 319:

    ut nihil praeteream,

    Plin. 2, 98, 101, § 220:

    ne quid praetereatur,

    id. 16, 10, 20, § 50.—
    b.
    To pass over, omit, make no use of:

    locus, qui praeteritus neglegentiā est,

    Ter. Ad. prol. 14.—
    c.
    To pass over, to omit, leave out, in reading or writing, Mart. 13, 3, 8:

    litteras non modo, sed syllabas praeterit,

    Suet. Aug. 88.—
    d.
    To neglect or forget to do a thing, to omit, leave out, in action; with inf.:

    verum, quod praeterii dicere, neque illa matrem, etc.,

    Plaut. Merc. 2, 3, 68:

    quod sciscitari paene praeterivi,

    App. M. 3, p. 139, 22.—With acc.:

    nullum genus crudelitatis praeterire,

    to leave unpractised, Cic. Phil. 3, 2, 4.— Pass.:

    tantā vi dixisse ut nulla pars orationis silentio praeteriretur,

    left without applause, Cic. Brut. 22, 88.—
    e.
    In elections. legacies, invitations, donations, etc., to pass over, take no notice of, to neglect, reject, exclude any one:

    populus solet nonnumquam dignos praeterire: nec, si a populo praeteritus est, etc.,

    Cic. Planc. 3, 8:

    cum sapiens et bonus vir suffragiis praeteritur,

    id. Tusc. 5, 19, 54:

    Philippus et Marcellus praetereuntur,

    were passed by, received no appointment, Caes. B. C. 1, 6:

    fratris filium praeteriit,

    has passed by, bequeathed nothing to, Cic. Phil. 2, 16, 41:

    me quoque Romani praeteriere patres,

    neglected me, forgot me, Ov. F. 5, 312:

    quid repente factum, Quod sum praeteritus vetus sodalis?

    Mart. 7, 86, 5:

    si eum (filium) silentio praeterierit, inutiliter testabitur,

    Gai. Inst. 2, 123.—
    f.
    To go beyond, to surpass, excel:

    hos nobilitate Mago Carthaginiensis praeteriit,

    Varr. R. R. 1, 1:

    virtus alios tua praeterit omnes,

    Ov. P. 4, 7, 51:

    ut Ajax praeteriit Telamonem,

    Juv. 14, 214.—
    g.
    To transgress:

    justum praeterit ira modum,

    due limits, Ov. F. 5, 304. —Hence,
    A.
    praetĕrĕunter, adv., in passing, cursorily (eccl. Lat.):

    loqui,

    Aug. Tractat. 118, in Joann.—
    B.
    praetĕrĭ-tus, a, um, P. a., gone by, past, past and gone, departed:

    nec praeteritum tempus unquam revertitur,

    Cic. Sen. 19, 69:

    aetas,

    id. ib. 2, 4:

    anni,

    Verg. A. 8, 560:

    nox, Prop 2, 11 (3, 6), 9: culpa,

    Ov. H. 20, 187:

    labor,

    Quint. 10, 7, 4:

    secula,

    id. 12, 4, 2:

    vita,

    Just. 42, 1:

    viri,

    dead and gone, departed, Prop. 2, 10, 52 (3, 5, 36):

    negotiantes veniā in praeteritum donavit,

    for the past, for their past conduct, Suet. Dom. 9:

    praeteritā noc. te,

    last night, Juv. 10, 235.—In gram.: tempus praeteritum, the past or preterit tense:

    quaedam verba etiam mutantur, ut fero in praeterito,

    Quint. 1, 4, 29.— Subst.: prae-tĕrĭta, ōrum, n., things gone by, the past:

    sevocatus animus a contagione corporis meminit praeteritorum, praesentia cernit, futura praevidet,

    Cic. Div. 1, 30, 63; id. Fat. 7, 14:

    monet ut in reliquum tempus omnes suspiciones vitet: praeterita se fratri condonare dicit,

    Caes. B. G. 1, 20:

    invidiam praeteritorum contemptu praesentium demere,

    Just. 21, 5, 10.—Prov.:

    praeterita mutare non possumus,

    Cic. Pis. 25, 59 init. —In partic., Praetĕrĭta, ōrum, n., things passed over (Gr. paraleipomena), a name of the books of Chronicles, because they contain what had been omitted in the books of Kings, Hier. Ep. 18, n. 1.

    Lewis & Short latin dictionary > praetereo

  • 12 Praeterita

    praetĕr-ĕo, īvi, and more freq. ĭi, ĭtum, īre ( fut. praeteriet, Vulg. Sap. 1, 8; id. Ecclus. 39, 37; Juvenc. 4, 159), v. n. and a.
    I.
    Neutr.
    A.
    To go by or past, to pass by:

    si nemo hac praeteriit,

    Plaut. Cist. 4, 2, 15:

    ut arbitri sint, qui praetereant per vias,

    id. Merc. 5, 4, 46:

    praeteriens modo,

    in passing by, Ter. And. 1, 5, 18:

    quasi praeteriens satisfaciam universis,

    Cic. Div. in Caecil. 15, 50; cf. id. Brut. 54, 200:

    te praetereunte,

    Juv. 3, 275.—Of impers. and abstract subjects: nec, quae praeteriit, iterum revocabitur unda nec quae praeteriit hora;

    redire potest,

    Ov. A. A. 3, 63:

    nocte hac, quae praeteriit, proxima,

    Plaut. Merc. 2, 1, 3.—So of time:

    biennium praeteriit cum ille cubitum nullum processerit,

    Cic. Att. 13, 12, 3:

    tertius jam praeteriit annus, cum interim, etc.,

    Sen. Cons. ad Marc. 1, 7.—
    B.
    To be lost, disregarded, perish, pass away, pass without attention or fulfilment (late Lat.):

    aut unus apex non praeteribit de lege,

    Vulg. Matt. 5, 8:

    figura hujus mundi,

    id. 1 Cor. 7, 31; id. Eccl. 1, 4; 7, 1.—
    II.
    Act., to go by or past, to pass by, overtake, pass a person or thing.
    A.
    Lit.:

    praeterire pistrinum,

    Plaut. Capt. 4, 2, 27:

    jam hunc non ausim praeterire,

    id. As. 3, 4, 15:

    hortos,

    Cic. Fin. 5, 1, 3:

    jam hos cursu, jam praeterit illos,

    Verg. A. 4, 157:

    Maura Pudicitiae cum praeterit aram,

    Juv. 6, 308.— Pass.:

    praeterita est virgo,

    Ov. M. 10, 680.—Of inanim. subjects:

    ripas Flumina praetereunt,

    flow past their banks, Hor. C. 4, 7, 3.—
    B.
    Trop.
    1.
    To pass by an evil, to escape a danger:

    nescis, quid mali Praeterieris,

    Ter. Hec. 3, 4, 4.—
    2.
    With neutr. adj., or a clause as subject, to escape one, i. e. to escape one's knowledge, be unknown to one:

    non me praeterit... me longius prolapsum esse,

    Cic. Caecin. 35, 101:

    sed te non praeterit, quam sit difficile,

    id. Fam. 1, 8, 2: nec dubitamus multa esse, quae et nos praeterierint, Plin. H. N. praef. § 18.—
    3.
    To pass by or over, i. e.
    a.
    To pass over, leave out, omit, not mention:

    quae nunc ego omnia praetereo ac relinquo,

    Cic. Verr. 2, 3, 44, § 106:

    ut hoc praeteream, quod, etc.,

    id. ib. 2, 3, 77, §

    178: omitto jurisdictionem contra leges, caedes relinquo, libidines praetereo,

    id. Prov. Cons. 3, 6:

    et quod paene praeterii, Bruti tui causā feci omnia,

    what I had nearly failed to mention, id. Att. 6, 3, 5:

    aliquid silentio,

    id. Brut. 22, 88:

    praeteream, referamne tuum... Dedecus?

    Ov. F. 6, 319:

    ut nihil praeteream,

    Plin. 2, 98, 101, § 220:

    ne quid praetereatur,

    id. 16, 10, 20, § 50.—
    b.
    To pass over, omit, make no use of:

    locus, qui praeteritus neglegentiā est,

    Ter. Ad. prol. 14.—
    c.
    To pass over, to omit, leave out, in reading or writing, Mart. 13, 3, 8:

    litteras non modo, sed syllabas praeterit,

    Suet. Aug. 88.—
    d.
    To neglect or forget to do a thing, to omit, leave out, in action; with inf.:

    verum, quod praeterii dicere, neque illa matrem, etc.,

    Plaut. Merc. 2, 3, 68:

    quod sciscitari paene praeterivi,

    App. M. 3, p. 139, 22.—With acc.:

    nullum genus crudelitatis praeterire,

    to leave unpractised, Cic. Phil. 3, 2, 4.— Pass.:

    tantā vi dixisse ut nulla pars orationis silentio praeteriretur,

    left without applause, Cic. Brut. 22, 88.—
    e.
    In elections. legacies, invitations, donations, etc., to pass over, take no notice of, to neglect, reject, exclude any one:

    populus solet nonnumquam dignos praeterire: nec, si a populo praeteritus est, etc.,

    Cic. Planc. 3, 8:

    cum sapiens et bonus vir suffragiis praeteritur,

    id. Tusc. 5, 19, 54:

    Philippus et Marcellus praetereuntur,

    were passed by, received no appointment, Caes. B. C. 1, 6:

    fratris filium praeteriit,

    has passed by, bequeathed nothing to, Cic. Phil. 2, 16, 41:

    me quoque Romani praeteriere patres,

    neglected me, forgot me, Ov. F. 5, 312:

    quid repente factum, Quod sum praeteritus vetus sodalis?

    Mart. 7, 86, 5:

    si eum (filium) silentio praeterierit, inutiliter testabitur,

    Gai. Inst. 2, 123.—
    f.
    To go beyond, to surpass, excel:

    hos nobilitate Mago Carthaginiensis praeteriit,

    Varr. R. R. 1, 1:

    virtus alios tua praeterit omnes,

    Ov. P. 4, 7, 51:

    ut Ajax praeteriit Telamonem,

    Juv. 14, 214.—
    g.
    To transgress:

    justum praeterit ira modum,

    due limits, Ov. F. 5, 304. —Hence,
    A.
    praetĕrĕunter, adv., in passing, cursorily (eccl. Lat.):

    loqui,

    Aug. Tractat. 118, in Joann.—
    B.
    praetĕrĭ-tus, a, um, P. a., gone by, past, past and gone, departed:

    nec praeteritum tempus unquam revertitur,

    Cic. Sen. 19, 69:

    aetas,

    id. ib. 2, 4:

    anni,

    Verg. A. 8, 560:

    nox, Prop 2, 11 (3, 6), 9: culpa,

    Ov. H. 20, 187:

    labor,

    Quint. 10, 7, 4:

    secula,

    id. 12, 4, 2:

    vita,

    Just. 42, 1:

    viri,

    dead and gone, departed, Prop. 2, 10, 52 (3, 5, 36):

    negotiantes veniā in praeteritum donavit,

    for the past, for their past conduct, Suet. Dom. 9:

    praeteritā noc. te,

    last night, Juv. 10, 235.—In gram.: tempus praeteritum, the past or preterit tense:

    quaedam verba etiam mutantur, ut fero in praeterito,

    Quint. 1, 4, 29.— Subst.: prae-tĕrĭta, ōrum, n., things gone by, the past:

    sevocatus animus a contagione corporis meminit praeteritorum, praesentia cernit, futura praevidet,

    Cic. Div. 1, 30, 63; id. Fat. 7, 14:

    monet ut in reliquum tempus omnes suspiciones vitet: praeterita se fratri condonare dicit,

    Caes. B. G. 1, 20:

    invidiam praeteritorum contemptu praesentium demere,

    Just. 21, 5, 10.—Prov.:

    praeterita mutare non possumus,

    Cic. Pis. 25, 59 init. —In partic., Praetĕrĭta, ōrum, n., things passed over (Gr. paraleipomena), a name of the books of Chronicles, because they contain what had been omitted in the books of Kings, Hier. Ep. 18, n. 1.

    Lewis & Short latin dictionary > Praeterita

  • 13 praeterita

    praetĕr-ĕo, īvi, and more freq. ĭi, ĭtum, īre ( fut. praeteriet, Vulg. Sap. 1, 8; id. Ecclus. 39, 37; Juvenc. 4, 159), v. n. and a.
    I.
    Neutr.
    A.
    To go by or past, to pass by:

    si nemo hac praeteriit,

    Plaut. Cist. 4, 2, 15:

    ut arbitri sint, qui praetereant per vias,

    id. Merc. 5, 4, 46:

    praeteriens modo,

    in passing by, Ter. And. 1, 5, 18:

    quasi praeteriens satisfaciam universis,

    Cic. Div. in Caecil. 15, 50; cf. id. Brut. 54, 200:

    te praetereunte,

    Juv. 3, 275.—Of impers. and abstract subjects: nec, quae praeteriit, iterum revocabitur unda nec quae praeteriit hora;

    redire potest,

    Ov. A. A. 3, 63:

    nocte hac, quae praeteriit, proxima,

    Plaut. Merc. 2, 1, 3.—So of time:

    biennium praeteriit cum ille cubitum nullum processerit,

    Cic. Att. 13, 12, 3:

    tertius jam praeteriit annus, cum interim, etc.,

    Sen. Cons. ad Marc. 1, 7.—
    B.
    To be lost, disregarded, perish, pass away, pass without attention or fulfilment (late Lat.):

    aut unus apex non praeteribit de lege,

    Vulg. Matt. 5, 8:

    figura hujus mundi,

    id. 1 Cor. 7, 31; id. Eccl. 1, 4; 7, 1.—
    II.
    Act., to go by or past, to pass by, overtake, pass a person or thing.
    A.
    Lit.:

    praeterire pistrinum,

    Plaut. Capt. 4, 2, 27:

    jam hunc non ausim praeterire,

    id. As. 3, 4, 15:

    hortos,

    Cic. Fin. 5, 1, 3:

    jam hos cursu, jam praeterit illos,

    Verg. A. 4, 157:

    Maura Pudicitiae cum praeterit aram,

    Juv. 6, 308.— Pass.:

    praeterita est virgo,

    Ov. M. 10, 680.—Of inanim. subjects:

    ripas Flumina praetereunt,

    flow past their banks, Hor. C. 4, 7, 3.—
    B.
    Trop.
    1.
    To pass by an evil, to escape a danger:

    nescis, quid mali Praeterieris,

    Ter. Hec. 3, 4, 4.—
    2.
    With neutr. adj., or a clause as subject, to escape one, i. e. to escape one's knowledge, be unknown to one:

    non me praeterit... me longius prolapsum esse,

    Cic. Caecin. 35, 101:

    sed te non praeterit, quam sit difficile,

    id. Fam. 1, 8, 2: nec dubitamus multa esse, quae et nos praeterierint, Plin. H. N. praef. § 18.—
    3.
    To pass by or over, i. e.
    a.
    To pass over, leave out, omit, not mention:

    quae nunc ego omnia praetereo ac relinquo,

    Cic. Verr. 2, 3, 44, § 106:

    ut hoc praeteream, quod, etc.,

    id. ib. 2, 3, 77, §

    178: omitto jurisdictionem contra leges, caedes relinquo, libidines praetereo,

    id. Prov. Cons. 3, 6:

    et quod paene praeterii, Bruti tui causā feci omnia,

    what I had nearly failed to mention, id. Att. 6, 3, 5:

    aliquid silentio,

    id. Brut. 22, 88:

    praeteream, referamne tuum... Dedecus?

    Ov. F. 6, 319:

    ut nihil praeteream,

    Plin. 2, 98, 101, § 220:

    ne quid praetereatur,

    id. 16, 10, 20, § 50.—
    b.
    To pass over, omit, make no use of:

    locus, qui praeteritus neglegentiā est,

    Ter. Ad. prol. 14.—
    c.
    To pass over, to omit, leave out, in reading or writing, Mart. 13, 3, 8:

    litteras non modo, sed syllabas praeterit,

    Suet. Aug. 88.—
    d.
    To neglect or forget to do a thing, to omit, leave out, in action; with inf.:

    verum, quod praeterii dicere, neque illa matrem, etc.,

    Plaut. Merc. 2, 3, 68:

    quod sciscitari paene praeterivi,

    App. M. 3, p. 139, 22.—With acc.:

    nullum genus crudelitatis praeterire,

    to leave unpractised, Cic. Phil. 3, 2, 4.— Pass.:

    tantā vi dixisse ut nulla pars orationis silentio praeteriretur,

    left without applause, Cic. Brut. 22, 88.—
    e.
    In elections. legacies, invitations, donations, etc., to pass over, take no notice of, to neglect, reject, exclude any one:

    populus solet nonnumquam dignos praeterire: nec, si a populo praeteritus est, etc.,

    Cic. Planc. 3, 8:

    cum sapiens et bonus vir suffragiis praeteritur,

    id. Tusc. 5, 19, 54:

    Philippus et Marcellus praetereuntur,

    were passed by, received no appointment, Caes. B. C. 1, 6:

    fratris filium praeteriit,

    has passed by, bequeathed nothing to, Cic. Phil. 2, 16, 41:

    me quoque Romani praeteriere patres,

    neglected me, forgot me, Ov. F. 5, 312:

    quid repente factum, Quod sum praeteritus vetus sodalis?

    Mart. 7, 86, 5:

    si eum (filium) silentio praeterierit, inutiliter testabitur,

    Gai. Inst. 2, 123.—
    f.
    To go beyond, to surpass, excel:

    hos nobilitate Mago Carthaginiensis praeteriit,

    Varr. R. R. 1, 1:

    virtus alios tua praeterit omnes,

    Ov. P. 4, 7, 51:

    ut Ajax praeteriit Telamonem,

    Juv. 14, 214.—
    g.
    To transgress:

    justum praeterit ira modum,

    due limits, Ov. F. 5, 304. —Hence,
    A.
    praetĕrĕunter, adv., in passing, cursorily (eccl. Lat.):

    loqui,

    Aug. Tractat. 118, in Joann.—
    B.
    praetĕrĭ-tus, a, um, P. a., gone by, past, past and gone, departed:

    nec praeteritum tempus unquam revertitur,

    Cic. Sen. 19, 69:

    aetas,

    id. ib. 2, 4:

    anni,

    Verg. A. 8, 560:

    nox, Prop 2, 11 (3, 6), 9: culpa,

    Ov. H. 20, 187:

    labor,

    Quint. 10, 7, 4:

    secula,

    id. 12, 4, 2:

    vita,

    Just. 42, 1:

    viri,

    dead and gone, departed, Prop. 2, 10, 52 (3, 5, 36):

    negotiantes veniā in praeteritum donavit,

    for the past, for their past conduct, Suet. Dom. 9:

    praeteritā noc. te,

    last night, Juv. 10, 235.—In gram.: tempus praeteritum, the past or preterit tense:

    quaedam verba etiam mutantur, ut fero in praeterito,

    Quint. 1, 4, 29.— Subst.: prae-tĕrĭta, ōrum, n., things gone by, the past:

    sevocatus animus a contagione corporis meminit praeteritorum, praesentia cernit, futura praevidet,

    Cic. Div. 1, 30, 63; id. Fat. 7, 14:

    monet ut in reliquum tempus omnes suspiciones vitet: praeterita se fratri condonare dicit,

    Caes. B. G. 1, 20:

    invidiam praeteritorum contemptu praesentium demere,

    Just. 21, 5, 10.—Prov.:

    praeterita mutare non possumus,

    Cic. Pis. 25, 59 init. —In partic., Praetĕrĭta, ōrum, n., things passed over (Gr. paraleipomena), a name of the books of Chronicles, because they contain what had been omitted in the books of Kings, Hier. Ep. 18, n. 1.

    Lewis & Short latin dictionary > praeterita

  • 14 sto

    sto, stĕti, stătum, 1 (scanned stĕtĕrunt, Verg. A. 2, 774; 3, 48; Ov. H. 7, 166; Prop. 2, 8, 10), v. n. [root sta-; Sanscr. sthā, sthalam, locus; Gr. sta-, histêmi, to set, place; statêr, weight; O. H. Germ. stām; Goth. standa; Engl. stand], to stand, in opposition to sitting, walking, or lying prostrate, to stand still, remain standing, stand upright.
    I.
    Lit.
    A.
    In gen.:

    hos quos videtis stare hic captivos duos, Illi qui astant, hi stant ambo, non sedent,

    Plaut. Capt. prol. 1 sq.; cf.:

    cum virgo staret et Caecilia in sellā sederet,

    Cic. Div. 1, 46, 104:

    si iste ibit, ito: stabit, astato simul,

    Plaut. Ps. 3, 2, 74:

    abi intro, noli stare,

    id. Mil. 4, 3, 36; so (opp. ire) id. Merc. 3, 3, 21; id. Mil. 4, 2, 95; 4, 9, 10; id. Pers. 3, 3, 43; 4, 4, 50; Ter. Eun. 3, 2, 6; 3, 2, 12:

    i: quid stas, lapis?

    id. Heaut. 4, 7, 3:

    ante aedes,

    Plaut. Am. 2, 1, 56; 1, 1, 250; 2, 2, 35; id. Truc. 2, 3, 14:

    ante ostium,

    Ter. Eun. 5, 2, 4; id. And. 3, 1, 17; id. Hec. 3, 4, 14; 5, 4, 14:

    ante oculos,

    Ov. Am. 1, 5, 17:

    ad januam,

    Cic. de Or. 2, 86, 353:

    ad undam,

    Verg. G. 4, 356:

    orantem juxta,

    Stat. Th. 11, 618:

    hic foris,

    Plaut. Men. 2, 3, 12:

    hinc procul,

    Ter. Hec. 4, 3, 1:

    propter in occulto,

    Cic. Clu. 28, 78; cf.:

    qui proximi steterant,

    Caes. B. G. 5, 35, 3:

    propius,

    Hor. A. P. 361:

    sta ilico,

    Ter. Phorm. 1, 4, 18:

    qui frequentissimi in gradibus concordiae steterunt,

    Cic. Phil. 7, 8, 21:

    stans pede in uno,

    Hor. S. 1, 4, 10 et saep.—Of things:

    ita statim stant signa,

    Plaut. Am. 1, 1, 120:

    quorum statuae steterunt in Rostris,

    Cic. Phil. 9, 2, 4:

    statua,

    id. Div. 1, 34, 75:

    signa ad impluvium, ad valvas Junonis,

    id. Verr. 2, 1, 23, § 61:

    stabat acuta silex,

    Verg. A. 8, 233:

    columna,

    Hor. C. 1, 35, 14:

    cerea effigies,

    id. S. 1, 8, 32; cf. poet.:

    aeneus ut stes,

    id. ib. 2, 3, 183.— Pass. impers.: Ps. Statur hic ad hunc modum. Sim. Statum vide hominis, Plaut. Ps. 1, 5, 44: Gn. Quid agitur? Pa. Statur, Ter. Eun. 2, 2, 40:

    confecto munerum cursu moriar stando,

    Amm. 24, 3, 7.—Prov.:

    inter sacrum saxumque sto, nec quid faciam scio,

    i.e. I am in a pinch, Plaut. Capt. 3, 4, 84; v. sacrum.—
    B.
    In partic.
    1.
    Pregn., to stand firm or immovable; to last, remain, continue: cui nec arae patriae domi stant; fractae et disjectae jacent, Enn. ap. Cic. Tusc. 3, 19, 44 (Trag. v. 115 Vahl.):

    nec domus ulla nec urbs stare poterit,

    Cic. Lael. 7, 23:

    stantibus Hierosolymis,

    id. Fl. 28, 69:

    ut praeter spem stare muros viderunt,

    Liv. 38, 5:

    urbem innoxiam stare incolumem pati,

    id. 31, 31, 15:

    hasta, quae radice novā, non ferro stabat adacto,

    stuck fast, remained fixed, Ov. M. 15, 562:

    missum stetit inguine ferrum,

    id. ib. 5, 132; cf. id. ib. 5, 34;

    8, 415: stat glacies iners,

    Hor. C. 2, 9, 5:

    aquae,

    Ov. M. 4, 732:

    longā stare senectā,

    Sil. 3, 94:

    cornus stetit inter tempora frontis,

    id. 4, 142.—
    2.
    To remain, tarry, linger any where (cf. moror):

    paulisper stetimus in illā ganearum tuarum nidore atque fumo,

    Cic. Pis. 6, 13:

    hos quos video volitare in foro, quos stare ad curiam,

    id. Cat. 2, 3, 5: cur non aut stantem comprehenderint, aut fugientem consecuti sint, remaining in the city, id. Cael, 28, 67;

    so (opp. fugio),

    id. Tusc. 2, 23, 54:

    cum gladiis in conspectu senatus,

    id. Phil. 2, 4, 8:

    qui domi stare non poterant,

    id. Fl. 6, 13:

    (meretrix) olente in fornice stans,

    Hor. S. 1, 2, 30; cf. Ov. Am. 1, 10, 21; Juv. 10, 239; cf.

    of minerals not attracted by the magnet: pondere enim fretae partim stant, quod genus aurum,

    Lucr. 6, 1058. —
    3.
    In milit. lang.
    a.
    To stand in the ranks or under arms, to fight:

    quisque uti steterat, jacet obtinetque ordinem,

    Plaut. Am. 1, 1, 86: ut sustinere corpora plerique nequeuntes arma sua quisque stantes incumberet, Sall. ap. Serv. Verg. A. 9, 229 (H. 3, 72 Dietsch):

    cum milites a mane diei jejuni sub armis stetissent defatigati, Auct. B. Afr. 42, 3: primo haud impari stetere acie,

    Liv. 26, 44:

    in Asia totius Asiae steterunt vires,

    id. 37, 58: in acie, Auct. B. Hisp. 28 fin.:

    pars acie stabat, Auct. B. Afr. 51, 6: stetit acies in armis,

    Sen. Phoen. 389; cf.:

    stetit ordine certo Infelix acies,

    Luc. 7, 2, 16.—
    b.
    Pregn., to stand firm in fight, stand one's ground, maintain the contest (opp. abjecto scuto fugere), Cic. Tusc. 2, 23, 54; cf.:

    in acie stare ac pugnare (opp. in castra refugere),

    Liv. 22, 60, 25:

    Tarquiniensis, novus hostis non stetit solum, sed etiam ab suā parte Romanum pepulit,

    id. 2, 6, 11:

    comminus,

    Caes. B. C. 1, 47:

    inque gradu stetimus, certi non cedere,

    Ov. M. 9, 43; cf.:

    contra leonem,

    Spart. Carac. 5.—
    c.
    Transf., of a battle, to last, hold out, continue (a favorite expression of Livy):

    ibi aliquamdiu atrox pugna stetit,

    Liv. 29, 2:

    diu pugna neutro inclinata stetit,

    id. 27, 2:

    ita anceps dicitur certamen stetisse,

    id. 8, 38:

    primo stetit ambiguā spe pugna,

    id. 7, 7.—
    4.
    Nautical t. t., to lie, to lie or ride at anchor:

    ante hostium portus in salo stare,

    Liv. 37, 16;

    Auct. B. Afr. 62: naves regiae in sinu Maliaco,

    Liv. 36, 20:

    classis instructa in portu,

    id. 37, 11:

    classis in salo ad Leptim, Auct. B. Afr. 62, 4: litore puppes,

    Verg. A. 6, 901.—
    5.
    Of servants, to stand, wait, attend (very rare): neque pueri eximiā facie stabant, C. Gracch. ap. Gell. 15, 12, 2:

    sto exspectans, si quid mihi imperent,

    Ter. Eun. 3, 5, 46:

    ad cyathum et vinum,

    Suet. Caes. 49; cf.:

    ad pedes,

    id. Galb. 22.—
    6.
    Of buildings, cities, etc., to stand finished, be erected (mostly poet.):

    intra annum nova urbs stetit,

    Liv. 6, 4, 6:

    jam stabant Thebae,

    Ov. M. 3, 131:

    moenia jam stabant,

    id. F. 3, 181:

    stet Capitolium Fulgens,

    Hor. C. 3, 3, 42:

    aedificant muros... Stabat opus,

    Ov. M. 11, 205:

    jam stare ratem,

    Val. Fl. 1, 96.—
    7.
    Of the countenance, to be unmoved, to be at rest ( poet.):

    stat num quam facies,

    Luc. 5, 214:

    stant ora metu,

    are rigid, Val. Fl. 4, 639; cf.:

    cur ad patrios non stant tua lumina vultus,

    Stat. Th. 10, 693.—
    8.
    To stand up, stand upright, stand on end; to bristle up, stiffen, etc. ( poet. and in post-Aug. prose): papillae, Lucil. ap. Non. 391, 26:

    mammae,

    Plin. 28, 19, 77, § 249:

    steterunt comae,

    Verg. A. 2, 774; 3, 48; Ov. M. 7, 631; cf. id. ib. 10, 425:

    crines fulvi pulvere,

    Stat. Th. 3, 326:

    setae,

    Ov. M. 8, 286:

    in vertice cristae,

    id. ib. 6, 672:

    aristae,

    id. ib. 10, 655:

    stantes oculi,

    prominent, Ov. F. 6, 133:

    oculis rigentibus et genis stantibus,

    fixed, Plin. 23, 1, 24, § 49. —In mal. part., Mart. 3, 73, 2; App. M. 2, p. 117, 39; Auct. Priap. 75, 2.—Rarely of fluids, to coagulate, stiffen:

    sanguis stetit,

    Sen. Oedip. 585.—
    9.
    With abl., to stand out with, be thick with, full of any thing (mostly poet.): stant pulvere campi, Enn. ap. Porphyr. ad Hor. C. 1, 9, 1 (Ann. v. 592 Vahl.): cupressi Stant rectis foliis, id. ap. Philarg. ad Verg. G. 2, 444 (Ann. v. 268 ib.): stat sentibu' fundus, Lucil. ap. Don. Ter. And. 4, 2, 16; Titin. ap. Non. 391, 21; so,

    ager sentibus,

    Caecil. ib. 391, 23:

    vides ut altā stet nive candidum Soracte,

    Hor. C. 1, 9, 1: caelum caligine stat, Sisenn. ap. Non. 392, 8:

    pulvere caelum,

    Verg. A. 12, 408:

    pulvereo globo astra,

    Stat. Th. 7, 124:

    stant lumina (Charontis) flammā,

    Verg. A. 6, 300:

    stant pulvere Syrtes,

    Claud. Laud. Stil. 1, 257.
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to stand: mentes, rectae quae stare solebant, Enn. ap. Cic. Sen. 6, 16 (Ann. v. 208 Vahl.):

    stetisse ipsum in fastigio eloquentiae,

    Quint. 12, 1, 20.—
    B.
    In partic.
    1.
    Pregn., to stand one's ground, stand firm or unshaken; to endure, persevere, persist, abide, continue:

    moribus antiquis res stat Romana virisque, Enn. ap. Aug. Civ. Dei, 2, 21 (Ann. v. 492 Vahl.): disciplinam militarem, quā stetit ad hanc diem Romana res, solvisti,

    Liv. 8, 7:

    res publica staret,

    Cic. Phil. 2, 10, 24; cf. id. Cat. 2, 10, 21:

    stante urbe et curiā,

    id. Planc. 29, 71:

    ut eo neglecto civitas stare non possit,

    id. Cael. 1, 1:

    utinam res publica stetisset, quo coeperat statu,

    id. Off. 2, 1, 3:

    qui illam (rem publicam) cadere posse stante me non putārant,

    id. Fam. 6, 6, 2:

    ut stante re publicā facere solebamus,

    id. Off. 2, 1, 3:

    neque enim aliter stare possemus,

    id. Sest. 45, 97:

    per quos homines ordinesque steterim, quibusque munitus fuerim, non ignoras,

    id. Fam. 13, 29, 7; cf.:

    eorum auxilio, qui me stante stare non poterant,

    id. ib. 7, 2, 3:

    respublica stetit virtute tuā,

    Liv. 4, 40:

    stetit regnum puero,

    id. 1, 3:

    dum stetimus,

    Ov. Tr. 1, 9, 17:

    stamus animis,

    Cic. Att. 5, 18, 2:

    stas animo,

    Hor. S. 2, 3, 213:

    Gabinium sine provinciā stare non posse,

    could not hold out, subsist, Cic. Pis. 6, 12; cf. id. Fl. 6, 14; Suet. Oth. 5:

    nedum sermonum stet honos,

    Hor. A. P. 69.—Hence, nearly—esse, tantā stat praedita culpā (natura), Lucr. 5, 199:

    pausam stare fragori,

    id. 1, 747.—
    b.
    (Acc. to its use as a milit. t. t., v. supra, I. B. 3.) To maintain the contest:

    cum in senatu pulcherrime staremus,

    Cic. Fam. 1, 4, 1.—
    c.
    Stare in aliquā re, simply aliquā re, and post-class. also alicui rei, to stand firm, persist, persevere; to rest, abide, adhere to, continue in a thing.
    (α).
    In aliquā re:

    si in fide non stetit,

    Cic. Rab. Perd. 10, 28:

    sin in eo non stat,

    id. Att. 2, 4, 1:

    stare oportet in eo, quod sit judicatum,

    id. Fin. 1, 14, 47:

    in sententiā,

    Liv. 4, 44.—
    (β).
    With abl.:

    eā omnes stant sententiā,

    Plaut. Curc. 2, 1, 35:

    suis stare judiciis,

    Cic. Tusc. 5, 28, 81:

    censoris opinione,

    id. Clu. 47, 132:

    alicujus decreto,

    Caes. B. G. 6, 13:

    stare conditionibus,

    Cic. Att. 7, 15, 2:

    stare conventis,

    id. Off. 3, 25, 95:

    stare jurejurando,

    Quint. 5, 6, 4:

    nihil quo stat loco stabit, omnia sternet abducetque vetustas,

    Sen. ad Marc. 26, 4.— Pass. impers.:

    stabitur consilio,

    Liv. 7, 35:

    etsi priore foedere staretur,

    id. 21, 19:

    famā rerum standum est,

    id. 7, 6.—
    (γ).
    With dat.:

    arbitri sententiae stare,

    Dig. 4, 7, 23 fin.:

    voluntati patris,

    ib. 26, 7, 3; 36, 3, 6:

    rei judicatae,

    ib. 42, 1, 32:

    emptioni,

    ib. 19, 1, 13; ib. 4, 8, 27 (five times) et saep.—
    (δ).
    Stat sententia, aliquid, or, impersonally, stat ( alicui), the determination stands or holds good; I ( thou, he, etc.) am determined: Pa. Vide quid agas. Ph. Stat sententia, Ter. Eun. 2, 1, 18:

    Hannibal, postquam ipsi sententia stetit, pergere ire,

    Liv. 21, 30:

    stat sententia tradere mecum Dotalem patriam,

    Ov. M. 8, 67:

    modo nobis stet illud, unā vivere in studiis nostris,

    Cic. Fam. 9, 2, 5:

    stat pectore fixum, Aeetae sociare manus,

    Val. Fl. 5, 289:

    nos in Asiam convertemus: neque adhuc stabat, quo potissimum,

    Cic. Att. 3, 14, 2:

    mihi stat alere morbum,

    Nep. Att. 21, 6:

    quos ut seponi stetit,

    Sil. 3, 68:

    stat, casus renovare omnes,

    Verg. A. 2, 750. —
    d.
    In aliquā re, or simply aliquā re, to rest on, be fixed on, depend upon, etc.:

    omnis in Ascanio stat cura parentis,

    Verg. A. 1, 646:

    regnum fraternā stare concordiā,

    Liv. 45, 19:

    quā (disciplinā) stetit Romana res,

    id. 8, 7:

    hac arte (i.e. bello) in patriā steti,

    id. 5, 44, 2; Val. Fl. 3, 673; Verg. A. 2, 163:

    magis famā quam vi stare res suas,

    Tac. A. 6, 30:

    apud quos virtute quam pecuniā res Romana melius stetit,

    id. H. 2, 69 fin.:

    famā bella stare,

    Curt. 3, 8, 7.—
    2.
    In theatr. lang., of plays and actors, to stand, i.e. to please, take, succeed:

    quod si intellegeret, cum stetit olim nova (fabula), Actoris operā magis stetisse quam suā,

    Ter. Phorm. prol. 9 sq.:

    partim vix steti, id. Hec. prol. alt. 7: securus, cadat an recto stat fabula talo,

    Hor. Ep. 2, 1, 176:

    illi, scripta quibus comoedia prisca viris est, Hoc stabant, hoc sunt imitandi,

    id. S. 1, 10, 17.—
    3.
    Stare, ab, cum, or pro aliquo, or aliquā re, or with adv. loci, to stand by, on the side of, adhere to a person or thing, take the part of:

    ut nemo contra civium perditorum dementiam a senatu et a bonorum causā steterit constantius,

    Cic. Brut. 79, 273:

    a se potius quam ab adversariis,

    id. Inv. 1, 43, 81:

    a mendacio contra verum,

    id. ib. 1, 3, 4:

    a contrariā ratione,

    Auct. Her. 4, 2, 4:

    cum di prope ipsi cum Hannibale starent,

    Liv. 26, 41, 17; 5, 38:

    stabat cum eo senatus majestas,

    id. 8, 34, 1:

    nobiscum adversus bar, baros,

    Nep. Ages. 5, 4:

    si pro meā patriā ista virtus staret,

    Liv. 2, 12:

    pro jure gentium,

    id. 38, 25:

    pro vobis adversus reges stetimus,

    id. 45, 22, 10; 23, 8, 3 Fabri ad loc.:

    pro Jubā atque Afris,

    Quint. 11, 1, 80:

    pro signis,

    Ov. A. A. 1, 200:

    quamvis duces non essent praesentes, staret tamen pro partibus invicta fortuna ultoris,

    Flor. 4, 7, 10:

    hic primo pro Pompei partibus, mox simulatione contra Pompeium stetit,

    Vell. 2, 48, 4:

    voluptas pro iisdem partibus standi,

    Sen. Vit. Beat. 4, 1; cf.:

    et dii quoque pro meliore stant causā,

    Curt. 4, 1, 13:

    hinc stas, illinc causam dicis,

    Plaut. Men. 4, 2, 48:

    unde stetisset, eo se victoria transferret,

    Just. 5, 4, 12: non semper vostra evortet: nunc Juppiter hac stat, stands at your side, stands by you, Enn. ap. Macr. S. 6, 1 (Ann. v. 263 Vahl.); imitated by Verg. A. 12, 565.—So with in:

    Graeci, qui in Darei partibus steterant,

    Curt. 3, 11, 18.—
    4.
    Stare per aliquem, to stand to one's account, be chargeable or owing to one; to lie at one's door, be one's fault; followed by a negative consequence or effect, expressed by quin, [p. 1763] quominus, or ne.
    (α).
    With quin:

    quoniam per eum non stetisset, quin praestaretur, etc.,

    Liv. 2, 31, 11 Weissenb.ad loc.—
    (β).
    With quominus (freq.):

    si poterit fieri, ut ne pater per me stetisse credat, Quominus haec fierent nuptiae, volo: sed si id non poterit, Id faciam in proclivi quod est, per me stetisse, ut credat,

    Ter. And. 4, 2, 16 sq.:

    Caesar ubi cognovit per Afranium stare, quominus proelio dimicaretur,

    Caes. B. C. 1, 41:

    graviter eam rem tulerunt, quod stetisse per Trebonium, quominus oppido potirentur, videbatur,

    id. ib. 2, 13; so,

    nec, quominus perpetua cum eis amicitia esset, per populum Romanum stetisse,

    Liv. 8, 2, 2; 9, 14, 1; 6, 33, 2; 44, 14, 12.—
    (γ).
    With ne:

    ne praestaremus per vos stetit, qui, etc.,

    Liv. 45, 23, 6:

    non per milites stetisse, ne vincerent,

    id. 3, 61, 2:

    quasi per ipsum staret, ne redderetur,

    Suet. Aug. 28.—Rarely without the negation; so with ut:

    per quam (ignorantiam) stetit, ut tibi obligarer,

    Plin. Ep. 10, 6 (22), 2; cf. Ter. And. 4, 2, 17 supra; absol.:

    id est, non per me stetit, sed per illud,

    Quint. 3, 6, 78; with subj.-clause:

    si per eum non stetit, parere defuncti voluntati,

    Dig. 32, 1, 36.—
    5.
    Of price, to stand one in, to come to, to cost (mostly post-Aug.):

    Periclum vitae meae tuo stat periculo,

    Plaut. Capt. 3, 5, 82:

    Polybius scribit, centum talentis eam rem Achaeis stetisse,

    Liv. 34, 50; cf.:

    sit argumento tibi gratis stare navem,

    Cic. Verr. 2, 5, 19, § 48:

    haud illi stabunt Aeneia parvo Hospitia,

    Verg. A. 10, 494:

    quae neque magno Stet pretio,

    Hor. S. 1, 2, 122:

    multo sanguine ac vulneribus ea Poenis victoria stetit,

    Liv. 23, 30:

    haud scio an magno detrimento certamen staturum fuerit,

    id. 3, 60:

    utrique vindicta libertatis morte stetit,

    Vell. 2, 64, 3:

    heu quanto regnis nox stetit una tuis?

    Ov. F. 2, 812 et saep.:

    nulla pestis humano generi pluris stetit,

    Sen. Ira, 1, 2, 1.

    Lewis & Short latin dictionary > sto

См. также в других словарях:

  • arbitri — ar|bi|tri Mot Pla Nom masculí …   Diccionari Català-Català

  • Lex loci arbitri — The lex loci arbitri is the Latin term for law of the place where arbitration is to take place in the conflict of Laws. Conflict is the branch of public law regulating all lawsuits involving a foreign law element where a difference in result will …   Wikipedia

  • favor arbitri — принцип поддержки арбитража …   Glossary of international commercial arbitration

  • lex arbitri — право, регулирующее осуществление арбитражного разбирательства в месте проведения арбитража (см. seat of arbitration). Регламентирует вопросы формирования состава арбитража и отвода его членов, принципы его функционирования, оказания содействия… …   Glossary of international commercial arbitration

  • receptum arbitri — Schiedsrichtervertrag (нем.) …   Glossary of international commercial arbitration

  • DIAETETAE — Graece Διαιτηταὶ, Lat. Arbitri, apud Athenienses erant, in quos litigatores de privatis contractibus, pro lubitu compromittebant: eorum sententiae standum erat, nec appellari poterat, vilegis: Ε῎ςται τὰκριθόντα, ὑπὸ τοῦ Διαιτητοῦ κύρια, Arbitri… …   Hofmann J. Lexicon universale

  • Международный коммерческий арбитраж — представляет собой негосударственные, (третейские) коммерческие арбитражные суды, специально предназначенных для рассмотрения споров между участниками международных коммерческих сделок, сторонами по которым выступают лица разной государственной… …   Википедия

  • arbitral — ARBITRÁL, Ă, arbitrali, e, adj. (jur.) Hotărât de arbitru. Sentinţă arbitrală. ♦ Alcătuit din arbitri. Comisie arbitrală. – Din fr. arbitral. Trimis de ana zecheru, 18.10.2007. Sursa: DEX 98  arbitrál (de arbitru) adj. m. (sil. tral), pl.… …   Dicționar Român

  • compromisoriu — COMPROMISÓRIU, IE, compromisorii, adj. (livr.) Care este în legătură cu un compromis. ♢ Judecată compromisorie = judecată pronunţată de arbitri. Clauză compromisorie = clauză a unui contract prin care se menţionează că dificultăţile survenite în… …   Dicționar Român

  • Conflict of laws — Conflict of laws …   Wikipedia

  • Choice of law clause — Conflict of laws Preliminiari …   Wikipedia

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»